مدرسۀ مریم ‌بیگم صفوی خوانسار

مدرسۀ مریم ‌بیگم صفوی که امروزه به حوزۀ علمیۀ آیت ‌الله علوی نیز مشهور است، قدیمی ‌ترین مدرسه خوانسار است که در زمان صفویه توسط مریم بیگم شاهزاده صفوی بنا گردیده است

آدرس : اصفهان، خوانسار در سمت جنوب شهر مجاور سرشاخه شرقی رودخانه خوانسار واقع گردیده است.

تلفن : [phone]

مدرسۀ مریم ‌بیگم صفوی که امروزه به حوزۀ علمیۀ آیت ‌الله علوی نیز مشهور است، قدیمی ‌ترین مدرسه خوانسار است که در زمان صفویه توسط مریم بیگم شاهزاده صفوی بنا گردیده است. در سال ۱۱۰۶ هـ.ق مقارن با سلطنت شاه‌ سلیمان صفوی و به‌ دستور مریم ‌بیگم صفوی ساخته شده است.  لازم به ذکر است که این شاهزاده صفوی همچنین مدرسه ‌ای به همین نام در سال ۱۱۱۵ هـ ق در محله خواجو در شهر اصفهان نزدیک چهارسو ‌نقاشی ساخته که متأسفانه امروزه به کلی ویران شده و در محل آن مدرسه ‌ای جدید ساخته ‌اند. دو لوح سنگی حاوی کتیبه از مدرسه قدیمی و کتیبه سردر مدرسه در موزه ایران باستان نگاهداری می ‌شود.

ویژگیهای معماری
مدرسه مریم بیگم دارای ۱۵۰۰ متر مربع مساحت است. طرح معماری بنا هشت ضلعی است که دارای حیاط در مرکز آن حوض سنگی و اطراف آن مسجد، حجره‌ ها و مدرسه واقع است. مجاور مدرسه قطعه زمینی به مساحت ۲۰۰ مترمربع وجود دارد که سابقاً مکان حمام متعلق به مدرسه در آن بنا گردیده بود و امروز از بین رفته است. مدرسه دارای دو در ورودی است. در اصلی مدرسه سمت شمال، مجاور رودخانه خوانسار قرار دارد. این در دارای سردری زیبا به ارتفاع ۷ متراست. ورودی مدرسه، دالانی است به طول ۹ متر است که در پایان دالان ورودی، به قرینه سمت نمای خارجی، دو سکوی سنگی از سمت داخلی محوطه ایجاد شده است. در وسط دالان در سمت راست، ورودی کتابخانه واقع است که با ۱۲ پله به کتابخانه که در طبقه فوقانی دالان ورودی قرار گرفته متصل است. مدرسه دارای ۲۲ حجره می‌ باشد. روبروی در شمالی مدرسه در سمت جنوب حیاط، مسجد واقع و در دو سوی غرب و شرق حیات آن دو حجره به قرینه قراردارد که این دو حجره همچون سایر حجره ‌ها با دو پله سنگی به حیات مرتبط است. سقف کلیه حجره‌ ها به‌ صورت طاق ضربی به شکل هلال از درون بسیار زیبا نماسازی گردیده است. کلیه حجره‌ ها فاقد پنجره است. نمای داخلی مدرسه اصالت خویش را حفظ نموده و از زمان ساخت تا کنون ظاهراً تغییر چندانی نیافته است. حمام و آشپزخانه در ضلع جنوب غربی واقع است و درطبقه فوقانی حمام و آشپزخانه دو حجره که جدید احداث گردیده قرار دارد و راه ورودی آن از داخل بنا می‌ باشد. در ضلع جنوب شرقی مدرسه در ورودی دیگر ایجاد گردیده که با دالانی نسبتاً طولانی به خیابان آیت الله خوانساری متصل است. در ضلع شمال شرقی مدرسه کلاس درس و دستشویی‌ های مدرسه قرار دارد.

این مدرسه در سال ۱۳۰۶ هـ.ش توسط حاجی میرزا محمد تقی خوانساری و در سال ۱۳۵۴ هـ.ش نیز به همت مرحوم آیت ‌الله حاج سید حسین علوی، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. براساس حدیث شریف (انا مدینة العلم و علی بابها) که بر سردر مدرسه گچبری گردید، نام مدرسه را علوی نامیدند. مدرسه دارای موقوفات قابل توجهی بوده که متاسفانه به مرور زمان از بین رفته و یا از حالت وقف خارج گردیده و تنها یک مورد از رقبه موقوفات آن باقی است.

مسجد
مسجد در سمت جنوب مدرسه قرار دارد. ارتفاع سردر ورودی مسجد ۶ متر است مسجد از دو بخش تشکیل شده است بخش اولیه به‌ صورت مستطیل با جهت شمالی-جنوبی و بخش دوم در انتهای قسمت اول به‌صورت مستطیل با جهت غربی–شرقی است. در بالای سردر مسجد این جمله بر روی کاشی‌ نقش بسته است: «ولقد اَمَرَ بتعمیرهذالبنا حجت‌الاسلام والمسلمین آیت الله العظمی الحاج آقا حسین العلوی الموسوی» این کاشی ‌ها مربوط به زمانی است که مدرسه توسط مرحوم آیت الله علوی تعمیرگردید. گنبد کوچک مسجد در مرکز آن واقع است و محراب در سمت غرب این بخش قرار دارد. در جلو این مسجد که با دو پله به حیاط مدرسه متصل است ایوانی به ابعاد ۴ متر در۴ متر قرار دارد که سقف آن به ‌صورت هلال می ‌باشد. دور تا دور مسجد نیز همچون سایر بخش‌ های مدرسه، به ارتفاع ۸۰ سانتی ‌متر از کف به ‌وسیله سنگ نماسازی گردیده که بر زیبایی بنا افزوده است. در بخش شرقی مسجد با دو پله امکان ورود به بخش وضوخانه مهیا گردیده است. در سمت راست مسجد حجره ‌ای کوچک قرار دارد که این حجره دارای دو در ورودی بوده است یک در از داخل حیاط مدرسه و در دیگر از خارج از مدرسه به حجره متصل بوده که اکنون این در بعلت تصاحب زمین ‌های اطراف مدرسه و راه عبور مسدود گردیده و راهی از مسجد به خارج از مدرسه وجود ندارد.

کتابخانه
مدرسه از زمان تأسیس دارای کتابخانه بوده ولی متاسفانه کتابخانه آن دستخوش حوادث گردیده است. قدیمی‌ ترین نسخه خطی موجود یک نسخه فروع کافی است که تاریخ وقف آن ۱۱۱۳ هـ ق می‌ باشد. تعداد کتب چاپی کتابخانه بالغ بر۶۰۰۰ جلد است که اکثر آنها کتب مرجع هستند.

موقعیت مکانی
مدرسه مریم بیگم در سمت جنوب شهر مجاور سرشاخه شرقی رودخانه خوانسار واقع گردیده است.